İnsan ve hayvanların birinci derecede kalori ihtiyacını karşılayan karbonhidratlar, başlıca sakkarid’Ier (mono, oligo’ ve poli), nişasta, selüloz, gom ve pektinlerden oluşan organik maddelerdir. Laktoz ve glikojen gibi bazı istisnalar dışında tamamı bitkisel kaynaklıdır. Früktoz, glikoz, sakkaroz, nişasta ve selüloz (bitkisel lif), günlük yaşamda önemli olan karbonhidratlardır. Selüloz, sindirilemez ise de metabolizma için dolgu maddesi olarak alınması gerekir. Birçok karbonhidratın yapı taşı genelde glikozdur. Karbonhidratlar, kolay sindirilen besinlerdir. Vücuda alınan karbonhidratlar, örneğin sakaroz, nişasta gibi maddeler çeşitli enzim ve asitlerle monosakkaritlere (glikoz, maltoz gibi) parçalanır. Daha sonra da karaciğerde glikojen halinde depo edilir, gereğinde de insülin ve olağan üstü durumlarda adrenalin hormonu yardımıyla kana sevk edilerek enerji sağlayacak şekilde dokularda yakılır. Karbonhidratların enerjisi 4 kcal/g’dır.
Yakılamayan fazla karbonhidratlar vücutta yağ halinde depolanır. Ayrıca kan lipidleri yakılamayan karbonhidratların etkisiyle artar ve sağlıksız yaşam belirtileri görülmeye başlar. Karbonhidratların, özellikle şeker ve şekerli ürünlerin çok fazla tüketilmesiyle insülin hormonunun artışı tetiklenir. Ancak beynin çalışması için, zorunlu olarak bir miktar (30 g/gün) alınmasında fayda vardır.
Günlük Karbonhidrat İhtiyacı Hesaplama
Beslenmede kolayca enerji sağlamanın temel maddelerinden biri olan karbonhidratlar, başlıca çeşitli şekerler ile nişastalı besinlerden ibaret olup, zaman zaman bazı taraflarca, yanlış olarak tüketilmemesi gerektiği vurgulanmakla beraber, şeker hastalığı dışında, normal ve sağlıklı kimseler günde 400-500 gram karbonhidrat tüketebilirler. Kalori ihtiyacını karşılayacak karbonhidratların bir kısmının yerine proteinlerin ve yağların ikamesi de mümkündür.
Bitkisel lifler, insanlar için sindirilme ve yakılma özelliğinde olmamasına rağmen bağırsak metabolizmasında dolgu ödevi görür ve bağırsakları çalıştırır. Çeşitli sebze ve meyve yenmediğinde, yeterli lif alınamadığından kabızlık görülebilir.
Bütün bu bilgiler ışığında, besinlerdeki bitkisel lif oranlarının küçük değerlerde olduğu görülür. Beslenmede bu durum göz önünde tutularak, lif kaynağı besinlerden yeteri kadar tüketilmelidir. Yetişkin bir insan günde en az 35 g bitkisel lif ihtiva eden besin tüketmelidir.
