Elbette ki hâkim, bir yorum yöntemi belirlerken birtakım mantık kurallarından hareket edecektir.
Hakimin, kanunun metnine bağlı kalmadan amaçsal yorum yöntemi yapması halinde buna da serbest yorum yöntemi denilmektedir. Ancak Türk hukukunda serbest yorum yöntemi bulunmamaktadır.
Yorumda uygulanacak mantık kuralları aşağıda sıralanmıştır.
– Kıyas
– Evleviyet
– Aksi ile kanıt
Kıyas Nedir?
Belirli bir hukuki ilişki ya da hal için konulan yasa hükmünün, hakkında kural olmayan fakat benzer olan başka bir hukuki ilişkiye uygulanmasına denir.
Evlenmenin butlanına hükmedildiğinde evlilik sona ermekte ancak bu sona eren evliliğin tasfiyesi, çocukların durumu gibi konulara ilişkin olarak kanunda hüküm yer almamaktadır. Bu durumda hâkim,boşanma ile sona eren evliliklerde aynı konularda uygulanacak olan kuralları kıyasen evliliğin butlanına hükmedilmesinde de uygulayabilecektir.
Kıyasa başvurulabilmesi için kanunun kıyası yasaklamamış olması gerekmektedir.
Evleviyet İlkesi Nedir?
Çok olanın içinde az olanın da bulunacağı, bütün için geçerli ve doğru olanın o bütünün parçası için de geçerli ve doğru olacağı mantığından hareket eden mantık kuralıdır. Yani daha önemli için uygulanabilen bir kuralın, hakkında düzenleme bulunmayan daha önemsiz durum için haydi haydi uygulanabileceğini öngörür.
Evleviyet kuralına öncelik kuralı da denilmektedir.
Nişanlanma da evlenme de medeni hukukta ve TMK’ de yer alan iki kurumdur. Kanun evlenme ile ilgili birçok konuyu ayrıntılı olarak düzenlemiştir. Nişanlanma ise evlenme vaadi ile oluşan ve evlilik öncesi bir statüdür. Fakat kanun nişanlanmaya ilişkin birçok hususu düzenlememiştir. Dolayısıyla nişanlılık statüsü devam ederken yaşanan uyuşmazlıklarda hâkim, evliliğe ilişkin hükümleri niteliğine uygun düştüğü oranda nişanlılığa da uygulayacaktır.
Evleviyet kurallarının yürütülebilmesi için kanunun kıyası yasaklamamış olması gerekmektedir,nitekim evleviyet kuralı aralarında denklik olmayan konulardaki kıyas türü bir mantık kuralıdır.
Aksi ile Kanıt Yöntemi
Bu mantık kuralına zıt anlam adı da verilmektedir. Aralarında benzerlik bulunan iki durumdan biri kanunda düzenlenmiş iken diğer düzenlenmemiştir. Ancak kanun kıyası yasaklamış ve aynı zamanda da hakkında düzenleme yapmış olduğu konu ya da konuları sınırlı sayıda tutarak benzer olan ama kanuna almadığı konuları dışarıda bırakmıştır. Böyle bir durumda kanunun hakkında düzenleme yapmadığı konuları bu kuralda belirtilen uygulamaya dâhil etmek istemediği sonucuna varılır ve kuralda belirtilen uygulama benzer ama kurala alınmamış hakkında kanuni düzenleme olmayıp dışarıda bırakılmış konulara uygulanmaz veya tersi uygulanır.
Ceza hukukunda kıyas hatta kıyasa neden olacak derecede yorum yapmak dahi yasaktır. Bu çerçevede kanun hangi davranışın hangi suçu teşkil ettiğini sınırlı ve kapsamını daraltarak belirlemiştir. Bir davranış kanunda yazan ve suç olarak düzenlenmiş davranışa benziyorsa o davranışı kıyasen suç sayamayız. Zira ceza hukukunda kıyas yasak olduğuna göre ve hangi davranışlar suç olarak belirlendiğine göre, kanuna girmemiş olan davranışları yasa koyucu suç saymadığı için bu suça benzeyen davranışı kıyasen suç saymayacağız ve kanunda suç sayılan davranışa uygulanan hususları kanunda yer almayan ama suç teşkil eden davranışa benzeyen bu davranışlara uygulamayacağız. Yani kanunda suç teşkil eden davranış için belirtilenin tam tersi bir davranış gerçekleştireceğiz ve o davranışın sahibini cezalandırmayacağız.
Aksi ile kanıt mantık kurallarının yürütülebilmesi için her şeyden önce kanun tarafından kıyasın yasaklanmış olması gerekmektedir.
